Shkruan: Manjola ÇOLLAKU, Psikologe klinike….(PhD)
Si çrregullim psikosomatik konsiderohet çrregullimi i strukturës organike dhe funksionale të trupit fizik, e që shkaktari i vërtetë i këtij çrregullimi e ka prejardhjen psikike. Çrregullimi somatoform mund të përshkruhet si një mekanizëm shmangës apo tendencë për të ikur nga nga një konflikt psikologjik duke e zëvendësuar atë me një dhimbje fizike. Pra personi ankon një konflikt të vet psikologjik që nëpërmjet përkthimit, sistemi nervor e ka kaluar në vuajtje fizike.
Çrregullimi somatoform karakterizohet nga shenja të ndryshme fizike që nuk janë të justifikuara/ shpjeguara mbi bazën e ekzaminimit laboratorik. Kjo do të thotë që klinikisht pacienti mund të ketë problematika të cilat i ankon por ama nëse kërkohet në mënyrë laboratorike ose nëse shenjat nga mjeku përpiqen të mblidhen për t’i fokusuar drejtë kritereve që përcaktojnë një diagnozë vërtetë organike, nuk jusifikohen.
Simptomat nuk janë të shpjegueshme nga pikëpamja mjekësore, por karakterizohen nga pacienti i cili ka mendime, emocione dhe shqetësime të tepërta në mënyrë disproporcionale për të. Ndonjëherë simptomat janë ndjesi normale të trupit ose një ndjenjë shqetësimi që nuk nënvizon një sëmundje serioze. Individët zakonisht nuk janë të vetëdijshëm për problemet e tyre themelore (psikolojike), ata besojnë se kanë sëmundje fizike, prandaj ata vazhdojnë të bëjnë presion te mjekët që t’i nënshtrohen ekzaminimeve dhe trajtimeve të reja ose të përsërisin ato të kryera tashmë, edhe pas një ekzaminimi të kujdesshëm klinik është rezultat negativ.
Ankesat e përsëritura fizike zakonisht fillojnë para moshës 30 vjeç; shumica e pacientëve kanë simptoma të shumta somatike, por disa kanë vetëm një simptomë të rëndë, zakonisht dhimbje. Ashpërsia mund të ndryshojë, por simptomat vazhdojnë dhe fazat e faljes rrallë zgjasin për periudha të zgjatura. Vetë simptomat ose shqetësimi i tepërt për to shkaktojnë siklet ose shqetësim të jetës së përditshme. Disa pacientë zhvillojnë depresion të shkallës së përparuar.
Shqetësimet për shëndetin shpesh luajnë një rol kryesor në jetën e një individi dhe ndonjëherë bëhen prioriteti i tij kryesor. Individët janë shumë të shqetësuar për shëndetin e tyre dhe shpesh duken veçanërisht të ndjeshëm ndaj efekteve anësore të barnave. Duke qenë shpesh të pakënaqur me trajtimin mjekësor që marrin, ata zakonisht kalojnë nga një mjek në një tjetër ose shkojnë te disa mjekë në të njëjtën kohë.
Manuali Diagnostik dhe Statistikor i Çrregullimeve Mendore DSM V, Çrregullimi i Simptomës Somatike dhe karakterizohet nga një përqendrim ekstrem në simptomat fizike – siç është dhimbja ose lodhja – që shkakton shqetësime të mëdha emocionale dhe probleme në funksionimin e përditshëm të individit.
Këta individë mendojnë më të keq për simptomat e tyre dhe shpesh kërkojnë kujdes mjekësor, duke vazhduar të kërkojnë një shpjegim edhe kur kushtet e tjera serioze janë përjashtuar. Shqetësimet për shëndetin mund të bëhen një fokus kaq i rëndësishëm i jetës, sa është e vështirë të funksionojnë, ndonjëherë duke çuar në paaftësi.
Trajtimi psikolojik mund të ndihmojë në lehtësimin e simptomave, ndihmojë në përballimin dhe përmirësimin e cilësë së jetës. (DSM-5), botuar nga Shoqata Psikiatrike Amerikane, thekson këto pika në diagnostikimin e çrregullimit somatik të simptomave:
- Ju keni një ose më shumë simptoma somatike – për shembull, dhimbje ose lodhje – që janë shqetësuese ose shkaktojnë probleme në jetën tuaj të përditshme
- Keni mendime të tepërta dhe këmbëngulëse për seriozitetin e simptomave tuaja, keni një nivel të lartë ankthi për shëndetin ose simptomat tuaja, ose ju kushtoni shumë kohë dhe energji simptomave ose shqetësimeve tuaja shëndetësore
- Ju vazhdoni të keni simptoma që ju shqetësojnë, zakonisht për më shumë se gjashtë muaj, edhe pse simptomat mund të ndryshojnë
Simptomat fizike që mund të përjetohen nga një person me çrregullim simptomatik somatik mund të jenë jashtëzakonisht të ndryshueshme dhe ndikojnë në çdo pjesë të trupit.
Dhe mund të përfshijë:
- dhimbje koke;
- të vjella;
- fryerje ose dhimbje barku;
- diarre ose kapsllëk;
- ndryshime në ritmin e zemrës (palpitacionet dhe aritmitë);
- lodhje;
- ngërçe barku;
- dhimbje të forta menstruale;
- humbja e dëshirës seksuale;
- çrregullime urinare;
- simptoma neurologjike (dhimbje të llojeve të ndryshme, ndjesi shpimi gjilpërash, humbje të forcës, ndjeshmëri të ndryshuar, etj.).
Dhimbja është simptoma më e zakonshme, por sido që të jetë simptoma, keni mendime, ndjenja ose sjellje të tepërta që lidhen me ato simptoma, të cilat shkaktojnë probleme domethënëse, e bëjnë të vështirë funksionimin dhe ndonjëherë mund të jenë paaftësuese.
Këto mendime, ndjenja dhe sjellje mund të përfshijnë:
- Shqetësim i vazhdueshëm për sëmundjen e mundshme
- Shikimi i ndjesive fizike normale si shenjë e sëmundjes së rëndë fizike
- Frika se simptomat janë serioze, edhe kur nuk ka prova
- Duke menduar se ndjesitë fizike janë kërcënuese ose të dëmshme
- Ndjenja se vlerësimi mjekësor dhe trajtimi nuk kanë qenë adekuat
- Nga frika se aktiviteti fizik mund të shkaktojë dëme në trupin tuaj
- Duke kontrolluar në mënyrë të përsëritur trupin tuaj për anomalitë
- Vizita të shpeshta të kujdesit shëndetësor që nuk lehtësojnë shqetësimet tuaja ose që i bëjnë ato më keq
- Të jesh jo i përgjegjshëm ndaj trajtimit mjekësor ose jashtëzakonisht i ndjeshëm ndaj efekteve anësore të ilaçeve
Për çrregullimin e simptomave somatike, më e rëndësishme se simptomat fizike specifike që ju përjetoni është mënyra sesi interpretoni dhe reagoni ndaj simptomave dhe si ndikojnë ato në jetën tuaj të përditshme.
Cili është mekanizmi, si ndodh shpjegimi i dhimbjes?
Lufton e vetëdijshmja me të pavetëdijshmen!
Personi është i vetëdijshëm që ka një dhimbje shumë të madhe emocionale por shpirti i tij “nuk e pranon” dhe e perkthen në dhimbje fizike. Pra konfliktohet e ndërgjegjshmja me të pandërgjegjshmën.
E ndërgjegjshmja është që unë deri diku e di që kam një gjë shumë të dhimbshme, për mua që sa herë e mendoj më bën të ndjehem shumë keq, dhe që unë të mos ndjehem kaq keq, hyn menjëherë e pa ndërgjegjshmja ime dhe ereflekton në dhimbje fizike. Pra është një mekanizëm shmangës, krijon një dominante tjetër fizike për të lënë në hije deri diku atë konflikt psikologjik që ka reflektuar në këtë dhimbje fizike.
Fillimi i çrregullimit të simptomës somatike mund të jetë spontan dhe gradual ose i lidhur me një fakt specifik, siç është një sëmundje serioze e mëparshme (edhe nëse dyshohet vetëm, duke pritur diagnozën) e individit ose të një personi të dashur.
Në rastin e parë, çrregullimi ka tendencë të vazhdojë gjatë gjithë jetës, duke e bërë të vështirë për të luftuar madje edhe me trajtime të përshtatshme.
Në të dytën, zakonisht, problemi është kalimtar dhe zgjidhet vetvetiu brenda disa muajsh, pasi përvoja negative është përpunuar dhe tejkaluar.
Sa shpesh hasen?
Në popullsinë e përgjithshme haset 01-02% , ndërsa është deri 20 herë më e shpeshtë tek femrat krahasuar me meshkujt. Haset kryesisht rreth moshës 30 vjeç dhe duke qenëse ka tendencën që të kronicizohet, ka shumë mundësi që ta shoqërojë personin gjatë gjithë jetës. Shumë studime kanë treguar që çrregulli i somatizimit shpesh është i shoqërur edhe me të tjera probleme mendore siç është ankthi apo depresioni.
Trajtimi?
Trajtimi i çrregullimit të simptomës somatike (çrregullimi somatoform), në shumicën e rasteve, është një sfidë e vërtetë, shpesh e paracaktuar të dështojë pikërisht për shkak të karakteristikave të sëmundjes. Para së gjithash, individi ka tendencë të kundërshtojë rrënjësisht idenë se sëmundja e tij mund të kenë një origjinë psikologjike dhe kjo do të thotë që, gjatë kërkimit të tij për specialistin të aftë për t’i dhënë lehtësim, ai shmanget t’i drejtohet të vetmit që mund me të vërtetë t’a ndihmojë atë: Terapisti. Edhe kur anëtarët e familjes arrijnë ta bindin atë të eksperimentojë me një qasje psikoterapeutike, atëherë, është mjaft e vështirë që specialisti të ndërtojë një marrëdhënie besimi me pacientin dhe ta bëjë atë të rishqyrtojë origjinën dhe natyrën e sëmundjeve të tij në një këndvështrim tjetër.
Qëllimi i trajtimit është të përmirësojë simptomat dhe aftësinë për të funksionuar në jetën e përditshme. Psikoterapia, e quajtur edhe terapia e bisedës, mund të jetë e dobishme për çrregullimin somatik të simptomave.
Ndonjëherë medikamentet mund të përdoren veçanërisht nëse jeni duke luftuar me ndjenjën e depresionit.
Hapi i parë i terapisë qëndron tek përpjekja për të kuptuar cilat janë faktorët psikologjikë që shkaktuan çrregullimin e simptomave somatike dhe të analizohet lidhjen midis trendit të simptomave fizike dhe nivelit të ankthit dhe shqetësimit shëndetësor. Qasja më e përshtatshme në këto raste është terapia konjitive e sjelljes (CBT), e përqendruar në analizën e simptomave dhe besimeve që i ushqejnë ato, të ashtuquajturat “shtrembërime konjitive”.
Rruga terapeutike, si rregull, nuk është as e shkurtër, as e thjeshtë, sepse gatishmëria e këtyre individëve është shumë e dobët.
Konkretisht, terapia konjitive e sjelljes (CBT) mund t’ju ndihmojë:
- • Shqyrtoni dhe përshtatni bindjet dhe pritjet tuaja për shëndetin dhe simptomat fizike
- • Mësoni si ta zvogëloni stresin
- • Mësoni si të përballeni me simptomat fizike
- • Uljen e shqetësimit për simptomat
- • Uljen e shmangies së situatave dhe aktiviteteve për shkak të ndjesive të pakëndshme fizike
- • Përmirësimi i funksionimit të përditshëm në shtëpi, në punë, në marrëdhënie dhe në situata sociale
- • Adresoni depresionin dhe çrregullimet e tjera të shëndetit mendor
Shkruan: Manjola ÇOLLAKU, Psikologe klinike….(PhD)
